Feliks Janiewicz

(1762–1848)

Feliks Janiewicz był wybitną postacią świata muzyki, działając jako polsko-litewski wirtuoz skrzypiec, kompozytor, dyrygent, pedagog, organizator życia muzycznego i wydawca. Urodził się w Wilnie w 1762 roku. Dokładna data jego narodzin, podobnie jak wiele szczegółów dotyczących jego pochodzenia, pozostaje nieznana. Mimo że w Anglii uważano go za polskiego szlachcica, a plotki łączyły go z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim jako nieślubne dziecko, brak jest pewnych informacji o jego rodzinie. Możliwe, że z muzyką zetknął się po raz pierwszy, słuchając wędrownych grajków, nie zaś w ramach współczesnego życia koncertowego, co sugeruje Mieczysław Szlezer. Przypuszcza się, że uczęszczał do wileńskiej szkoły prowadzonej przez pijarów. W wieku 15 lat, w 1777 roku, został przyjęty do orkiestry króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w której służył jako nadworny skrzypek przez nie więcej niż siedem lat (jego nazwisko nie figuruje już w spisie z 1784 roku). Służba w Warszawie umożliwiła mu doskonalenie gry na skrzypcach oraz poznawanie ówczesnego repertuaru, w tym oper Mozarta i dzieł Paisiellego, a także podziwianie występów wirtuozów, takich jak Giovanni Batista Viotti, Gaetano Pugnani czy Joseph Kämpfer. W tym okresie Janiewicz stworzył swoje pierwsze miniatury skrzypcowe.

Podróże Edukacyjne i Sukcesy Kontynentalne

Dzięki królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, który sfinansował jego edukacyjny wyjazd zagraniczny, Janiewicz rozpoczął serię podróży. Pierwszym przystankiem była Francja (1784), prawdopodobnie Nancy. Wybór tego miasta, choć nie było największym ośrodkiem muzycznym, mógł wynikać z ciepłych relacji Lotaryngii (księstwo Stanisława Leszczyńskiego, rezydencja Poniatowskich) z Rzecząpospolitą. Mieczysław Szlezer sugeruje, że Janiewicz studiował u Josepha-Barnaby Saint-Sevina, cenionego pedagoga i twórcy francuskiej szkoły wiolinistycznej, kładącej nacisk na wirtuozerię i sprawność techniczną.

W lutym 1785 roku Janiewicz zadebiutował w Wiedniu w Burgtheater, gdzie jego wirtuozeria szybko zyskała uznanie publiczności i środowiska muzycznego. Cieszył się sympatią Josepha Haydna i Wolfganga Amadeusa Mozarta. Istnieją opinie, że Mozart zadedykował Janiewiczowi Andante na skrzypce i orkiestrę (KV 470), stanowiące drugą wersję części II Koncertu skrzypcowego D-dur (KV 218), a polski skrzypek miał być jego pierwszym wykonawcą. W Wiedniu Janiewicz obracał się również w kręgu polskich skrzypków, braci Jana Baptysty i Franciszka Kleczyńskich. Michael Kelly, irlandzki tenor i przyjaciel Mozarta, wspominał Janiewicza jako jednego z najlepszych skrzypków świata, podkreślając niezapomniany dźwięk jego instrumentu oraz talent kompozytorski, zwłaszcza w zakresie Polonezów i Wariacji, którymi kończył koncerty.

W 1786 roku Janiewicz udał się do Włoch, gdzie jego kariera solisty rozkwitła. Dzięki nienagannym manierom nabytym na dworze królewskim i znajomości języków, z łatwością oczarowywał możnych. Po koncercie poznał księżną Izabelę Lubomirską, która sfinansowała mu dalszy pobyt i lekcje u Pietro Nardiniego oraz Gaetano Pugnaniego (1786–1787). W Neapolu, mimo umiarkowanego zainteresowania skrzypkami, zarabiał niebagatelne sumy, wyższe niż inni muzycy i nawet cenieni śpiewacy.

Z Włoch Janiewicz przeniósł się do Paryża, występując m.in. w Concerts de la Loge Olympique i dzieląc scenę z Jean’em-Jérôme’em Imbaultem, późniejszym wydawcą jego dzieł. Od 1790 roku był członkiem orkiestry księcia orleańskiego, Ludwika Filipa Józefa.

Działalność w Wielkiej Brytanii

Po wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1792 roku, Feliks Janiewicz wyjechał do Królestwa Wielkiej Brytanii na zaproszenie impresaria Johanna Petera Salomona. Szybko zaadaptował się w brytyjskim życiu koncertowym, zyskując pochwały krytyków za "pewien nośny ton prowadzenia smyczka". Często występował z Haydnem w Hanover Square Rooms. W Anglii Janiewicz poznał także dwunastoletniego, czarnego skrzypka polskiego pochodzenia, George’a Augustusa Polgreena Bridgetowere’a.

W październiku 1799 roku Janiewicz ożenił się z Elizą Breeze i zamieszkali w Liverpoolu, gdzie spędzili 15 lat. Janiewicz nie tylko kierował orkiestrą i organizował cykle koncertowe, ale również stał się biznesmenem. W 1801 roku założył sklep Music, Musical Instruments Warehouse, sprzedając instrumenty i nuty, w tym własne miniatury oraz transkrypcje arii operowych. Koncertował w niemal wszystkich liczących się salach Wielkiej Brytanii, współpracując m.in. ze słynną włoską śpiewaczką Angeliką Catalani.

W 1813 roku Janiewicz znalazł się wśród 30 założycieli Philharmonic Society of London (obecnie Royal Philharmonic Society), towarzystwa stworzonego w celu upowszechniania koncertów muzyki instrumentalnej i zamawiania nowego repertuaru (m.in. IX Symfonii Beethovena).

W 1815 roku przeniósł się do Edynburga, gdzie współorganizował pierwsze festiwale edynburskie (1815, 1819, 1824). Był pionierem, koncentrując się na muzyce instrumentalnej i promując programy koncertowe przede wszystkim nazwiskami kompozytorów, co było wówczas nowatorskie. Te festiwale są uznawane za inspirację dlapóźniejszych Edinburgh International Festivali Edinburgh Festival Fringe.

Janiewicz zagrał pożegnalny koncert w 1831 roku. W tym samym czasie odwiedzał go Niccolò Paganini, który zwracał się do niego per "Mój Mistrzu". Janiewicz zmarł 21 maja 1848 roku w Edynburgu.