Józef Antoni Franciszek Elsner
(1769–1854)
Józef Antoni Franciszek Elsner (1769–1854) – kompozytor, dyrygent, pedagog i organizator życia muzycznego, urodzony 1 czerwca 1769 roku w Grodkowie na Opolszczyźnie, zmarł 18 kwietnia 1854 roku w Elsnerowie pod Warszawą.
W latach 1774–1781 uczęszczał do szkoły powszechnej w Grodkowie, a równocześnie śpiewał w miejscowym chórze kościelnym. Od 1781 kształcił się w szkole przyklasztornej dominikanów, a następnie w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Brał udział w życiu muzycznym szkoły jako chórzysta, uczył się gry na skrzypcach oraz basu cyfrowanego. Już w 1782 w kościele św. Wojciecha we Wrocławiu wykonano jego pierwszy znany utwór – motet Ave Maria gratia plena na dwa głosy solowe z towarzyszeniem instrumentów.
W 1786 rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie we Wrocławiu, które niebawem zamienił na lekarskie. Jesienią 1789 wyjechał do Wiednia z zamiarem kontynuowania studiów medycznych. Jednak ciężka choroba i dwuletni pobyt w stolicy Habsburgów skłoniły go do porzucenia planów lekarskich i powrotu do muzyki. W 1791 przeniósł się do Brna, gdzie zatrudnił się jako skrzypek w orkiestrze teatralnej. Wiosną 1792 udał się do Lwowa, obejmując funkcję dyrygenta teatru cesarsko-królewskiego. Do 1795 roku wystawił tam m.in. dwie własne opery z librettami niemieckimi: Die seltenen Brüder i Der verkleidete Sultan.
Po przejęciu kierownictwa teatru przez Wojciecha Bogusławskiego w 1795, Elsner został jego bliskim współpracownikiem. Rozwinął działalność pedagogiczną oraz zainicjował założenie Akademii Muzycznej – stowarzyszenia zrzeszającego muzyków i miłośników muzyki, organizującego regularne, cotygodniowe koncerty. W repertuarze koncertów Akademii znajdowały się symfonie Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Pavla Vranickiego oraz kompozycje własne Elsnera, a także koncerty solowe i dzieła wokalne.
W 1799 przeniósł się do Warszawy, gdzie osiadł na stałe. Do 1824 roku kierował operą w Teatrze Narodowym, wzbogacając jej repertuar o własne dzieła – skomponował 30 oper i 2 balety. W latach 1802–1806 prowadził własną sztycharnię nut, w ramach której wydawał Wybór pięknych dzieł muzycznych i pieśni polskich (1803–1805), obejmujący 24 zeszyty. W 1805 odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, nawiązując kontakty z czołowymi muzykami i wydawcami, co zaowocowało drukiem jego utworów w Lipsku i Paryżu. Tego samego roku został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
W latach 1805–1806 współpracował z Resursą Muzyczną, angażując się w organizację koncertów symfonicznych. Równolegle prowadził działalność krytyczno-publicystyczną – w latach 1802–1825 pisał artykuły i recenzje muzyczne w prasie krajowej, a w latach 1811–1819 publikował również w prestiżowym lipskim piśmie Allgemeine Musikalische Zeitung, analizując twórczość kompozytorów polskich oraz życie muzyczne Warszawy.
W 1814 założył Towarzystwo Muzyki Religijnej i Narodowej, którego celem było nie tylko organizowanie koncertów, ale także kształcenie przyszłych pedagogów, organistów, śpiewaków i muzyków instrumentalnych. Równolegle rozwijał działalność dydaktyczną: w latach 1814–1817 uczył w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego, a następnie kierował własnymi instytucjami edukacyjnymi – Szkołą Elementarną Muzyki i Sztuki Dramatycznej (1817–1821), Instytutem Muzyki i Deklamacji (1821–1826) oraz Szkołą Główną Muzyki (1826–1831), gdzie wykształcił szereg wybitnych polskich kompozytorów, w tym Fryderyka Chopina. To właśnie o nim napisał w szkolnym świadectwie: „szczególna zdatność, geniusz muzyczny”. W latach 1835–1839 uczył również w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim, a następnie w Instytucie Guwernantek.
Józef Elsner był członkiem honorowym wielu towarzystw muzycznych w Polsce, m.in. Krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Muzyki, a także zagranicznych, takich jak lipski Musikverein der Universitätskirche St. Pauli. Należał również do masonerii – w 1814 został namiestnikiem katedry loży Świątyni Stałości, w 1820 członkiem najwyższej kapituły, a w 1821 mistrzem katedry. W uznaniu zasług dla polskiej kultury muzycznej otrzymał w 1823 Order Św. Stanisława.https://culture.pl/pl/tworca/jozef-elsner
Na podstawie artykułu: https://culture.pl/pl/tworca/jozef-elsner
